De grenzen van het getto van Warschau werden op 16 november 1940 gesloten. Ongeveer een derde van de inwoners werd ’s nachts geïsoleerd. Honderd achtentwintigduizend Joden werden herplaatst in het door de Duitsers bezette aangewezen gebied, terwijl dertienduizend Polen ontheemd raakten.
Op de tachtigste herdenkingsdag van deze gebeurtenis herinneren wij ons de tragische situatie van honderdduizenden burgers die onder onmenselijke omstandigheden moesten leven en sterven.
Al in november 1939 werden er prikkeldraadversperringen en gedenkplaten geplaatst aan de uitgang van enkele straten in de wijk die overwegend door joden werden bewoond. “Plague, entry prohibited.” De officiële reden voor de oprichting van het getto was het stoppen van de tyfusepidemie, die zich zou verspreiden in delen van de stad die voornamelijk door Joden werden bewoond.”De autoriteiten wilden daarmee de dragers van gevaarlijke ziekten isoleren. Mensen die zich arts noemden, rechtvaardigden deze uitspraak. De wetenschap heeft al lang geleden de middeleeuwse quarantaines niet alleen als wreed, maar ook als zinloos geëlimineerd. Zinloos? Het gaat immers niet om het uitroeien van een epidemie, maar om het uitroeien van joden. Daarom zijn ze zeer opzettelijk.” – zei dokter Ludwik Hirszfeld, een immunoloog. Praktisch elke week werden vernederende verboden en vrijheidsbeperkingen ingevoerd tegen de Joodse inwoners van Warschau. Het was de voorbode van het getto. Op 1 april 1940 begon de Judenrat (‘Joodse Raad’) op bevel van de bezetter met de bouw van muren rond het grondgebied van het ‘epidemiegebied’ met zijn fondsen.
“… Hier – op de kruising van Żelazna en Krochmalna Straten – begon de grensmuur onder de ramen van de huurhuizen. Van zonsopgang- tot zonsondergang werd het geschreeuw van de metselaars gehoord, en het water van de brandkraan, open aan de zijkant, schommelde op de rijbaan. In twee ploegendiensten jammerde de rollende kruiwagens krachtig. Ze waren de muur aan het bouwen. Het bereikte de knieën, daarna de armen van de metselaars. Ze maten, legden de bakstenen en gingen verder. Toen het twee keer zo hoog was als de mens, verstevigden ze de bovenkant van de muur met gebroken flessenglas, dicht op vochtig cement gegooid. De vorst trok aan, de mortel verstijfde in de houten kuip en de metselaars haastten de helpende jongens terwijl ze de kou van hun handen wreven”, schreef Bogdan Wojdowski, een getto-overlevende, in zijn autobiografische roman “Bread Thrown to the Dead“.
De muur werd voltooid op 1 april en op 16 november 1940 werd de “Joodse woonwijk” gesloten. Het getto werd opgericht bij het decreet van 2 oktober 1940 van de gouverneur van het district Warschau, Ludwig Fischer. Duitse politiebureaus werden opgericht aan de uitgang van het aangewezen gebied. Er werden pasjes ingevoerd voor het verkeer tussen het getto en het zogenaamde Arische gedeelte. Het getto had een oppervlakte van 307 hectare. Ongeveer 460 000 Joden uit Warschau, waaronder vluchtelingen en ontheemden uit andere steden, werden gedwongen om in het gebied te wonen.
“Joodse metselaars onder toezicht van nazi-soldaten legden baksteen na baksteen. Degenen die niet snel genoeg werken worden geslagen door de opzichters. Het doet me denken aan de Bijbelse beschrijving van onze gevangenschap in Egypte. Maar waar is Mozes die ons zou bevrijden van deze nieuwe onderdrukking? – Mary Berg (Miriam Wattenberg) noteerde dit in “Diary from the Warsaw Ghetto“.
Medio 1940 waren er bijna vijftig fragmenten van de muur gebouwd. Het was drie meter lang en werd bekroond met prikkeldraad aan de bovenkant. De grenzen van het getto leidden ook tussen de eigendommen, gemarkeerd door de muren van de gebouwen. Vanwege het strategische belang van de communicatie met de hele stad werd de straat Chłodna buiten het gettogebied gehouden. De muur werd opgetrokken naast de trottoirs en er ontstond een voetgangersbrug over de straat, die het “kleine” en “grote” getto met elkaar verbond.
“De muren hebben verschillende uitgangen. Een wacht, in het plaatselijke dialect “Wacha” genoemd, is gestationeerd bij de uitgangen. Het bestaat uit een paar gewapende Duitsers, die met minachting naar de menigte kijken, Poolse politieagenten en slaafse Joodse politieagenten, die in het gezicht worden geslagen als ze zich misdragen. Bij u, aan de kant van de wijk, zijn er zwermen haveloze kinderen, en aan de Arische kant, massa’s toeschouwers die naar het evenement kijken” – merkte Hirszfeld op.
In het najaar van 1941 werd de doodstraf ingevoerd voor het verlaten van het aangewezen gebied of het verlenen van hulp aan de Joden.
Op de 80e herdenkingsdag van de sluiting van de getto’s, herdenkt het Getto-Museum van Warschau in samenwerking met de Sociale en Culturele Vereniging van Joden in Polen deze datum. De sociale campagne “There was a Wall” is onze herinnering aan honderdduizenden mensen die in een isolement werden gedwongen. Op 16 november worden op plaatsen die aan deze geschiedenis doen denken kaarsen van de herinnering aangestoken. De belangrijkste ceremonies zullen plaatsvinden bij een fragment van de muur op het terrein van een middelbare school, in 53 Sienna Street. Onder de partners van het evenement is het Auschwitz-Birkenau Memorial en het Museum.
Op het programma staan onder andere: een reeks educatieve seminars over de situatie van de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog; educatieve filmprojecten: “Walks in the vestiges of the ghetto” en “The ghetto in literature“; artistieke evenementen – videokunst “Wall/Walls” op basis van het proza van Ischak Berensztein en het project “people, places, events”, in de eerste fase met kunstenaars uit de schuur van Abraham Ostrzega. Online projecten zijn beschikbaar op de websites van de organisatoren: www.1943.pl en www. tskz.pl en op sociale media profielen. De tentoonstelling “Every third among us“, die de situatie aan de andere kant van de muur in beeld brengt, is tot eind november te zien in Grzybowski Sq in Warschau. De evenementen worden gehouden onder de erebegeleiding van de burgemeester van de hoofdstad Warschau.
Engelstalig gepubliceerd in Memoria oktober 2020
Gepubliceerd door Auschwitz-Birkenau / memoria.auschwitz.org
Hoofdredacteur: Paweł Sawicki
Assistant redacteur: Agnieszka Juskowiak-Sawicka
Editors: Bartosz Bartyzel, Imogen Dalziel, Marek Lach, Łukasz Lipiński
Vertaald door Emma van Schaik op 02 november 2020